Markii Bashaar al-Assad la afgambiyay Axadii, waxaan keliya mesha ka bixin 24-kii sano ee uu madaxweyne ka ahaa, balse sidoo kale in ka badan 50 sano oo qoyskiisu ay xukumayeen Suuriya ayaa soo afjarantay.
Kahor inta uusan Assad xilka qaban sanadkii 2000, aabihiis Hafez oo geeriyooday ayaa waxa uu madaxweyne ahaa sodon sano.
Hadda, iyadoo kooxaha ay hoggaamineyso Hayat Tahrir-al Sham (HTS) ay dhisteen dowlad ku meel gaar ah, lama hubo mustaqbalka madaxweynihii xilka laga tuuray, xaaskiisa iyo saddex carruur ah oo ay dhaleen.
Hadda waxay ku sugan yihiin Ruushka, halkaas oo magangelyo la siiyay, laakiin maxaa hor yaalla?
Muxuu Asad ugu cararay Ruushka?
Ruushka ayaa xulafo adag la ahaa Asad intii uu socday dagaalka sokeeye ee Suuriya, waxaana uu labo saldhig oo muhiim ah ku leeyahay bariga dhexe.
Sannadkii 2015-kii, Ruushku waxa uu bilaabay olole xagga cirka ah oo uu ku taageerayo Asad kaas oo dagaalka u rogay dhinaca dawladda.
Kooxda daba-galka ah ee fadhigeedu yahay UK ayaa soo warisay in in ka badan 21,000 oo qof, oo ay ku jiraan 8,700 oo rayid ah, lagu dilay hawlgallada militariga Ruushka sagaalkii sano ee soo socda.
Hase ahaatee, isaga oo ku mashquuulsan dagaalka uu ka wado Ukraine, Ruushku ma doonayn ama ma awoodin in uu caawiyo xukuumadda Asad si ay u joojiso weerarka danabka ah ee fallaagada ka dib markii uu bilaabmay dabayaaqadii November.
Saacado ka dib markii ay xoogaga fallaagada la wareegeen gacan ku heynta magaalada Dimishiq, waxaa warbaahinta dowladda Ruushka ay sheegtay in Assad iyo qoyskiisa ay gaareen magaalada Moscow, waxaana la sheegay in la siin doono magangalyo sababo bini’aadantinimo la xiriira.
Laakiin markii afhayeenka Kremlin-ka Dmitry Peskov wax laga weydiiyey halka uu ku sugan yahay Asad ay wariyayaashu isniintii weydiiyeen, waxa uu yiri: “Wax aan kuu sheego ma hayo…dabcan, go’aankan oo kale [magangelyo-siinta] lama gaadhi karo la’aantiis waana go’aankiisa”.
Xiriirka Asad iyo Ruushka, gaar ahaan Moscow, waa mid si fiican looga shaqeeyay.
Baaritaan 2019 ah oo uu sameeyay wargeyska Financial Times ayaa lagu ogaaday in qoyska Asad ay iibsadeen ugu yaraan 18 guri oo kuwa raaxada ah oo ku yaal caasimadda Ruushka, si ay ugu ilaashadaan tobanaan milyan oo doolar intii lagu jiray dagaalka sokeeye ee Suuriya.
Dhanka kale, wiilka ugu weyn Asad, Hafez, waa arday PhD ka bartay magaalada – iyada oo wargeys maxalli ah uu todobaadkii hore warbixin ka qoray 22-jirkan qalin-jabintiisa dhakhtarnimo.
Iyada oo ay socoto fowdada dhammaadka toddobaadka, TV-ga qaranka Ruushka ayaa sheegay in mas’uuliyiinta Moscow ay wadahadallo kula jireen “mucaaradka hubaysan ee Suuriya” si loo sugo saldhigyada Ruushka iyo xarumaha diblomaasiyadeed.
Waa ayo xaaska Asad iyo caruurtiisa?
Assad waxa uu guursaday Asma oo haysata laba dhalasho oo kala ah Britain iyo Suuriya, waxay ku dhalatay kuna barbaartay galbeedka London waxaana dhalay waalidiin Suuriyaan ah.
Waxa ay dugsi iyo jaamacad ku qaadatay London ka hor inta aanay ka mid noqon bangiga maalgashiga.
Asma waxay si buuxda ugu guurtay Suuriya sanadkii 2000 waxayna guursatay Asad wakhti ku dhow markii uu aabbihii ka bedelay madaxweynaha.
Dr Nesrin Alrefaai, oo booqasho ku tagtay London School of Economics and Political Science (LSE), ayaa BBC News u sheegtay in Asma “ay haysato baasaboor British ah, sidaas darteed ay ku laaban karto UK” halkii ay iska sii joogi lahayd Ruushka.
“Si kastaba ha ahaatee, Mareykanka ayaa cunaqabateyn ku soo rogay aabaheed, Dr Fawaz al-Akhras, oo sidoo kale la sheegay inuu ku sugan yahay Ruushka,” ayay tiri – iyadoo soo jeedinaysa Asma inay rabto inay sii joogto Moscow hadda.
Warbixin ay soo saartay Mail Online, dadka deriska la ah ayaa laga soo xigtay in Asma aabbaheed, oo ah dhakhtar wadnaha ah, iyo hooyadeed Saxar, oo ah dublamaasi hawlgab ah, ay doonayeen in ay Moscow joogaan si ay “u qalbiga ugu qaboojiyaan” gabadhooda iyo wiilka ay soddog u yihiin.
Asad iyo xaaskiisa waxay dhaleen saddex carruur ah oo kala ah: Hafez, oo haysta shahaadada PhD ah, Zein iyo Karim.
Warbixin 2022 ay soo saartay wasaaradda arrimaha dibadda Mareykanka oo loo gudbiyay Congress-ka ayaa lagu sheegay in hantida qoyska Assad ee la dheereeyay ay u dhexeysay hal ilaa laba bilyan oo doolar – inkastoo ay xustay inay adagtahay in la qiyaaso sababtoo ah hantidooda ayaa la rumeysan yahay in la faafiyay iyadoo lagu qariyay akoonno badan, faylalka hantida maguurtada ah iyo shirkadaha”.
Sida laga soo xigtay warbixinta, Bashaar iyo Asma waxay sii wateen “xiriirka dhow ee ay la leeyihiin shakhsiyaadka dhaqaalaha ugu weyn ee Suuriya, iyaga oo isticmaalaya shirkadahooda si ay lacag ugu qaataan dhaqdhaqaaqyada sharci darrada ah iyo lacagaha ay u gudbiyaan nidaamka”.
Waxa kale oo ay sheegtay in Asma ay “saamayn ku leedahay guddiga dhaqaalaha ee maamula xaaladda dhaqaale ee Suuriya” – waxayna go’aanno muhiim ah ka qaadatay “kabka cuntada iyo shidaalka, arrimaha ganacsiga iyo lacagta” ee Suuriya.
Waxay sidoo kale saameyn ku yeelatay Hay’adda Horumarinta ee Suuriya, taas oo inta badan gargaarka dibadda ee dib u dhiska ee goobaha ay maamusho talisku la soo mariyo.
Sannadkii 2020-kii, Xoghayihii Arrimaha Dibadda ee xilligaas Mike Pompeo wuxuu ku eedeeyay Asma inay ” noqotay mid ka mid ah faa’iido doonka Suuriya ugu caansan” iyadoo kaashanaysa ninkeeda iyo qoyskeeda.
Sarkaal kale oo sare oo ka tirsanaa maamulkii hore ee Trump ayaa ku tilmaamay inay tahay “madaxa ganacsiga qoyska” oo ay la tartamaysay Bashaar ina-adeerkii Rami Makhlouf.
Waa mid ka mid ah ragga ugu taajirsan dalka Suuriya, qilaafka qoyska ayaa noqday mid si weyn loo ogaaday kadib markii uu baraha bulshada soo dhigay muuqaalo uu kaga cabanayo sida loola dhaqmay.
Ma laga yaabaa Assad inuu wajaho dacwad?
Ka dib dhicitaankii Boqortooyada Asad, xoghayaha guud ee Amnesty International Agnès Callamard ayaa sheegtay in dadka Suuriya loo geystay waxa ay ugu yeertay “buug argagax leh oo ku saabsan xadgudubyada xuquuqda aadanaha oo sababay dhibaatooyin aan la soo koobi karin oo bani’aadantinimo ah oo baaxad leh”.
Tan waxaa ka mid ah “weerarada loo adeegsado hubka kiimikada, bambooyinka fuustada, iyo dambiyada kale ee dagaalka, iyo sidoo kale dil, jirdil, waayitaan xoog leh iyo dabargoyn u dhiganta dembiyo ka dhan ah aadanaha”.
Waxa ay ugu baaqday beesha caalamka in ay xaqiijiyaan in dadka lagu tuhmayo in ay jabiyeen sharciga caalamiga ah iyo xadgudubyada kale ee ka dhanka ah xuquuqda aadanaha in la baaro laguna maxkamadeeyo dambiyada ay galeen.
Talaadadii, hogaamiyaha fallaagada Islaamiga ah ee Suuriya ayaa sheegay in mid kasta oo ka mid ah saraakiisha sarsare ee taliskii la riday ee lagu helo in ay ku lug lahaayeen jirdilka maxaabiista siyaasadda la magacaabi doono.
Abu Mohammed al-Jolani ayaa sidoo kale sheegay in waxa loogu yeero Xukuumadiisa Badbaadada Suuriya ay isku dayi doonaan in ay dib u soo celiyaan saraakiishii ay aqoonsadeen ee u qaxay wadan kale.
Gudaha Faransiiska, garsoorayaasha baarista ayaa dalbaday in la soo xiro Assad oo lagu eedeeyay inuu ku lug leeyahay dambiyada ka dhanka ah aadanaha iyo dembiyada dagaalka, ee la xiriira weerar kiimiko ah oo dilaa ah oo Suuriya ka dhacay 2013 iyadoo la sharciga iyo xukunka caalamiga ah.
Ruushku ma dhiibo muwaadiniinta magangelyada ku joogta dalkiisa – waa hab sharci ah oo qof lagu celiyo waddan kale ama dawlad si uu u wajaho dacwad looga shakisan yahay dembi.
Assad uma badna inuu ka tago Ruushka si uu u aado waddan dib loogu celin karo Suuriya ama cid kasta oo lagu soo oogi karo dambI.
Xigasho BBC
Xafiiska Shabakada Allbanaadir.com
Muqdisho Somalia
Allbanaadir@live.com
